ႏိုင္ငံေရး အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီမ်ား

နိဒါန္း

အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတဲ့ စကားလံုးကို (၁၈) ရာစုေႏွာင္းပိုင္းမွာ ျပင္သစ္ပညာရွင္ Antonie Destutt de Tracy က Eléments d'Idéologie ဆိုတဲ့ ပေရာဂ်က္မွာ စတင္အသံုးျပဳခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ De Tracy က အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတာကို အေတြးအေခၚမ်ား၏ သိပၸံ (science of ideas) အျဖစ္ ညႊန္းဆိုခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ဇီ၀ေဗဒ (ဘိုင္အိုေလာ္ဂ်ီ) ကဲ့သို႕ေသာ သိပၸံပညာရပ္တခုအျဖစ္ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတဲ့ သိပၸံပညာရပ္ ေပၚထြက္လာေစရန္ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ (၁၉) ရာစု ကာလေရာက္ေတာ့ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ စကားလံုးတရပ္အျဖစ္ အသြင္ကူးေျပာင္းသြားခဲ့ပါတယ္။ (၁၈၄၆) ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ခဲ့တဲ့ The German Ideology ဆိုတဲ့ စာအုပ္မွာ မာ့စ္နဲ႕ အိန္ဂယ္လ္ တို႕က အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီရဲ႕ သေဘာတရားမ်ားကို စတင္ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အရင္းရွင္ေတြရဲ႕ bourgeois ideology ဟာ ေသြးစုပ္ျခယ္လွယ္ခံရသူေတြအၾကားမွာ delusion (သို႕မဟုတ္) false consciousness ျဖစ္ပြားေစျပီး၊ ေသြးစုပ္ျခယ္လွယ္ေနမွဳကို သတိမထားမိေစရန္ ဖုံုးကြယ္ထားေၾကာင္း မာ့စ္၀ါဒက ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတဲ့ စကားလံုးကို လစ္ဘရယ္၀ါဒီမ်ားကလဲ အသံုးျပဳထားၾကပါတယ္။ Karl Popper, J. Talmon နဲ႕Hannah Arendt ဆိုသူတို႕က အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတာကို နာခံမွဳနဲ႕ လိုက္နာ ေဆာင္ရြက္မွဳေတြျပဳလုပ္ရန္ ဖန္တီးထားတဲ့ လူမွဳထိန္းခ်ဳပ္ေရး ကိရိယာတခုအေနနဲ႕ ရွဳျမင္သံုးသပ္ ၾကပါတယ္။ Michael Oakeshott စတဲ့ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒီမ်ားကေတာ့ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီေတြဟာ စိတ္ကူးယဥ္အေတြးအေခၚစနစ္ေတြျဖစ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးလက္ေတြ႕(political reality) နဲ႕ ကင္းကြာေၾကာင္း ယူဆထားၾကျပီး၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒကို အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအျဖစ္ မရွဳျမင္ပဲ disposition အေနနဲ႕ ရွဳျမင္ဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္း ဆိုထားၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ ၀ါဒအမ်ိဳးမ်ိဳးကေန ရွဴျမင္ပံုေတြ ကြဲျပားပါတယ္။ မာ့စ္က သူ႕ရဲ႕အေတြးအေခၚေတြဟာ သိပၸံနည္းက်ျဖစ္ျပီး၊ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီမဟုတ္ေၾကာင္း ဆိုထားပါတယ္။
လစ္ဘရယ္၀ါဒီေတြက လစ္ဘရယ္၀ါဒ (liberalism) ကို အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအေနနဲ႕ ရွဴျမင္ႏိုင္ေၾကာင္း ဆိုၾကပါတယ္။ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒီေတြက ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒ (conservatism) ကို ideological style of politics မဟုတ္ပဲ၊ ဓေလ့ထံုးစံနဲ႕ သမိုင္းအစဥ္အလာေတြေပၚမွာ အေျခခံထားတဲ့ pragmatic style of politics အေနနဲ႕ ရွဴျမင္ဖို႕ ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။
လူမွဳသိပၸံပညာရပ္ကေတာ့ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတာကို ႏိုင္ငံေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္တဲ့ coherent set of ideas အေနနဲ႕ ရွဳျမင္ထားပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးလွဳပ္ရွားမွဳဆိုရာမွာ လက္ရွိတည္ရွိေနတဲ့ စနစ္ကို ထိန္းသိမ္းမွဳ၊ ျပင္ဆင္မွဳ၊ ဖယ္ရွားမွဳဆိုင္ရာ လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား ပါ၀င္ပါတယ္။ ေခတ္သစ္ လူမွဳသိပၸံပညာအရ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီကို ႏိုင္ငံေရးလွဳပ္ရွားမွဳမ်ားျပဳလုပ္ႏိုင္သည့္ အေတြးအေခၚမ်ား စုစည္းထားေသာ လွဳပ္ရွားမွဳဦးတည္ေသာ ယံုၾကည္မွဳစနစ္ (action-oriented belief system) အျဖစ္ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Seliger ဆိုသူက အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအားလံုးမွာ existing order ကို ကမၻာ့ရွဳေထာင့္ကေန ရွဳျမင္သံုးသပ္မွဳ၊ အနာဂတ္ကမၻာမွာ အသံုးျပဳသင့္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးသ႑ာန္၊ ေကာင္းမြန္ေသာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္း တည္ေဆာက္မွဳဆိုင္ရာအျမင္မ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမွဳကို မည္သို႕မည္ပံု လုပ္ေဆာင္သင့္ေၾကာင္း အၾကံျပဳခ်က္ေတြ ပါ၀င္ေၾကာင္း ဆိုထားပါတယ္။
ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Matthew Festenstein နဲ႕ Michael Kenny ဆိုသူတို႕က ႏိုင္ငံေရး အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတာ ဒီမိုကေရစီ၊ ႏိုင္ငံေတာ္၊ သဘာ၀၊ ယဥ္ေက်းမွဳ၊ တန္းတူညီမွ်မွဳ၊ လြတ္လပ္မွဳ စတဲ့ ႏိုင္ငံေရးသေဘာတရား (political concept) ေတြကို ရွဴေထာင့္တခုခ်င္းစီကေန ဖြင့္ဆိုထားတဲ့ framework ျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ဒီမိုကေရစီဆိုတဲ့ သေဘာတရားမွာ အလုပ္သမားမ်ားက ၾကီးစိုးထားတဲ့ ျပည္သူ႕ဒီမိုကေရစီ (people's democracy)၊ တိုင္းႏိုင္ငံက ၾကီးစိုး ထားတဲ့ အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီ (national democracy) ၊ လူမွဳအစုအဖြဲ႕မ်ားက ႏိုင္ငံေရးရာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားမွာ ပါ၀င္ေျပာဆိုပိုင္ခြင့္ရွိတဲ့ ပလူရာလစ္ဒီမိုကေရစီ (pluralist democracy) ၊ လူအမ်ားပါ၀င္မွဳကို ကန္႕သတ္ထားတဲ့ ေရေပၚဆီဒီမိုကေရစီ (elitist democracy) နဲ႕ ကိုယ္စားျပဳ ဒီမိုကေရစီ (representative democracy) စျပီး အမ်ိဳးအစားမ်ားစြာ ရွိပါတယ္။ ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ (Communism) ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီက ျပည္သူ႕ဒီမိုကေရစီကို ဖြင့္ဆို ေဖာ္ညႊန္းထားျပီး၊ လစ္ဘရယ္၀ါဒ (Liberalism) ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရး အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီကေတာ့ ကိုယ္စားျပဳ ဒီမိုကေရစီကို ဖြင့္ဆိုေဖာ္ညႊန္းထားပါတယ္။
ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီ အမ်ိဳးအစားမ်ားကို ပညာရွင္မ်ားက ခြဲျခားေဖာ္ျပၾကရာမွာ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ၊ လစ္ဘရယ္၀ါဒ၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒ၊ ဖက္ဆစ္၀ါဒ စတာေတြ ပါ၀င္တဲ့ linear spectrum၊ ဆိုရွယ္ဒီမိုကေရစီ၊ လက္ယာသစ္၊ လက္၀ဲသစ္နဲ႕ မင္းမဲ့၀ါဒ စတာေတြ ပါ၀င္တဲ့ alternative spectrum၊ အမ်ိဳးသားကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ၊ ႏိုင္ငံတကာကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ၊ အမ်ိဳးသားဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ၊ ႏိုင္ငံတကာ ဆိုရွယ္လစ္ ၀ါဒ၊ ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒ၊ ဆိုရွယ္ရီပတ္ပလီကန္၀ါဒ၊ အရင္းရွင္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒ၊ အရင္းရွင္ ရီပတ္ပလီကန္၀ါဒ၊ တိုးတက္ေသာနီရိုလီဘရယ္၀ါဒ၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္ နီရိုလစ္ဘရယ္၀ါဒ၊ နီရိုလစ္ဘရယ္ ၀ါဒ၊ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ စတာေတြ ပါ၀င္တဲ့ Moral Matrix စသျဖင့္ သ႑ာန္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားပါတယ္။
Linear Spectrum of Political Ideologies
Linear Spectrum က ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီေတြကို လက္၀ဲ၊ လက္ယာခြဲျခားျပီး ေဖာ္ျပထားျပီး၊ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ (Socialism)၊ လစ္ဘရယ္၀ါဒ (Liberalism)၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒ (Conservatism) နဲ႕ ဖက္ဆစ္၀ါဒ (Fascism) စတာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။
(၁) ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ
ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒရဲ႕ အေတြးအေခၚ အစအနေတြကို ဆယ့္ေျခာက္ရာစုေခတ္နဲ႕ ဆယ့္ခုနစ္ရာစု ေခတ္ေတြမွာ ေပၚထြက္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေရး ေတြးေခၚပညာရွင္ Thomas More, Levellers နဲ႕ Diggers တို႕ရဲ႕ စာေတြထဲမွာ ေတြ႕ရွိရေပမယ့္၊ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒဟာ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီတရပ္အျဖစ္ ဆယ့္ကိုးရာစု ကာလအထိ ေပၚထြက္လာခဲ့ျခင္း မရွိပါဘူး။ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒဟာ စက္မွဳေတာ္လွန္ေရးနဲ႕ အရင္းရွင္ စနစ္ကို တုန္႕ျပန္တဲ့ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအေနနဲ႕ ေပၚထြက္လာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကနဦးအစမွာ စက္ရံုေတြနဲ႕ ထုတ္လုပ္မွဳေတြရဲ႕ ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳေၾကာင့္ ထိခိုက္မွဳတစံုတရာရွိလာတဲ့ အႏုပညာရွင္မ်ားနဲ႕ လက္မွဳပညာရွင္ရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စတာလာခဲ့ေပမယ့္၊ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ အလုပ္သမားလူတန္းစားေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားနဲ႕ ဆက္ႏြယ္လာပါတယ္။
ဆယ့္ကိုးရာစုေခတ္ ဆိုရွယ္လစ္အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီမွာ ေတာ္လွန္ေရးသြင္ျပင္လကၡဏာေတြ ေရာစပ္ပါ၀င္ ေနပါတယ္။ အဓိက ရည္မွန္းခ်က္ကေတာ့ ေစ်းကြက္ဖလွယ္မွဳေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ အရင္းရွင္စီးပြားေရး စနစ္ကို ဖ်က္သိမ္းျပီး၊ ဘံုပိုင္ဆိုင္မွဳသေဘာတရားအေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ ဆိုရွယ္လစ္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း တည္ေဆာက္မွဳနဲ႕ အစားထိုးေရး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအေတြးအေခၚ အယူအဆမ်ားကို အဓိက လႊမ္းမိုးႏိုင္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေရး ေတြးေခၚပညာရွင္ကေတာ့ ကားလ္မာ့က္စ္ ဆိုသူျဖစ္ျပီး၊ သူဟာ ႏွစ္ဆယ္ရာစုေခတ္ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒကို မ်ိဳးေစ့ခ်ခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။
ဆယ့္ကိုးရာစုေႏွာင္းပိုင္းကာလမွာေတာ့ ျပန္လည္ျပင္ဆင္ေရး ဆိုရွယ္လစ္အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီ (Reformist Socialism) ေတြ ထပ္မံေပၚထြက္လာပါတယ္။ ဒီအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအရ အလုပ္သမားလူတန္းစားေတြရဲ႕ လုပ္ခလစာ၊ အလုပ္ခြင္အေျခအေနတိုးတက္ေရးမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ျခင္းနဲ႕ အရင္းရွင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း အတြင္းသို႕ အလုပ္သမားလူတန္းစားမ်ားကို ေပါင္းစည္းေရး သေဘာတရားမ်ား ေပၚထြက္လာပါတယ္။ အလုပ္သမားသမဂၢမ်ားနဲ႕ ဆိုရွယ္လစ္ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားလဲ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ျပန္လည္ျပင္ဆင္ေရး ဆိုရွယ္လစ္အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီက ပါလီမန္ႏိုင္ငံေရးကို အသံုးျပဳျပီး၊ ဆိုရွယ္လစ္စနစ္သို႕ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ဆင့္ကဲတိုးတက္ ေျပာင္းလဲျခင္းကို ေထာက္ခံအားေပးပါတယ္။ ဒီအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီက ႏိုင္ငံေရး ေတြးေခၚပညာရွင္ Robert Owen (၁၇၇၁-၁၈၅၈)၊ Charles Fourier (၁၇၇၂-၁၈၃၇) နဲ႕ William Morris (၁၈၅၄-၁၈၉၆) တို႕ရဲ႕ အေတြးအေခၚမ်ားနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ေနတဲ့ ethical socialism ဆိုင္ရာ သေဘာတရား မ်ားနဲ႕ Eduard Bernstein ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ revisionist Marxism သေဘာတရားမ်ားကေန ျမစ္ဖ်ားခံ စီးဆင္းလာတာျဖစ္ပါတယ္။
(၂၀) ရာစုကာလေရာက္ေတာ့ ဆိုရွယ္လစ္လွဳပ္ရွားမွဳမွာ အုပ္စုႏွစ္ခု ကြဲျပားလာပါတယ္။ ေတာ္လွန္ေသာ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ (revolutionary socialism) ယံုၾကည္လက္ခံသူမ်ားျဖစ္တတဲ့ လီနင္နဲ႕ ေဘာ္ရွီဗစ္ေတြက ကြန္ျမဴနစ္ေတြလို႕ သူတို႕ကိုယ္သူတို႕ သတ္မွတ္ျပီး၊ ျပန္လည္ျပင္ဆင္ေရး သမားမ်ားကေတာ့ reformist socialists ေတြလို႕ သူတို႕ကိုယ္သူတို႕ သတ္မွတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ျပန္လည္ျပင္ဆင္ေရးသမားေတြက ဖြဲ႕စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံု အေျခခံေသာ ႏိုင္ငံေရးကို သက္၀င္ယံုၾကည္ၾကျပီး၊ အဲဒီကေနတဆင့္ ဆိုရွယ္ဒီမို ကရက္တစ္၀ါဒ ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီတခု ထပ္မံေပၚထြက္လာပါတယ္။
ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒဟာ လူတန္းစားႏိုင္ငံေရး (class politics) နဲ႕ ဆက္ႏြယ္ေနပါတယ္။ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို ရွဳျမင္ရာမွာ ဆိုရွယ္လစ္ေတြက distribution of wealth ကို အေျခခံျပီး သံုးသပ္ပါတယ္။ အစဥ္ အလာအရ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒဟာ ဖိႏွိပ္ခံရတဲ့ အလုပ္သမားလူတန္းစားေတြ၊ ေက်ာမြဲအေျခခံ လူတန္းစားေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားကို ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။ အလုပ္သမားလူတန္းစားကို လူမွဳေရး ေျပာင္းလဲမွဳကို ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္တဲ့ agents of social change အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒရဲ႕ အဓိကတန္ဖိုးက လူမွဳတန္းတူညီမွ်မွဳျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒက ျပိဳင္ဆိုင္ျခင္း ထက္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္းကို ဦးစားေပးပါတယ္။ တကိုယ္ေကာင္းစိတ္ထက္ အမ်ားအက်ိဳး ေဆာင္ရြက္စိတ္ကို ပိုမို ဦးစားေပးပါတယ္။
(၂) လစ္ဘရယ္၀ါဒ
လစ္ဘရယ္၀ါဒဟာ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီတခုအျဖစ္ ဆယ့္ကိုးရာစုအေစာပိုင္း ကာလေရာက္မွ ေပၚထြက္လာခဲ့တာျဖစ္ေပမယ့္ လစ္ဘရယ္သီအိုရီနဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားေတြကေတာ့ ဥေရာပ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ ဆယ့္ေျခာက္ရာစုကာလကတည္းက ေပၚထြက္ေနခဲ့ျပီးသား ျဖစ္ပါတယ္။ အေစာပိုင္းကာလေတြမွာ လစ္ဘရယ္၀ါဒဟာ absolutism ကို တိုက္ခိုက္ေရးဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆ တခုအေနနဲ႕ ေပၚထြက္လာခဲ့တာျဖစ္ျပီး၊ ဆယ့္ကိုးရာစုအေစာပိုင္းကာလမွာေတာ့ အစိုးရ၀င္ေရာက္ စြက္ဖက္ျခင္း လံုး၀ကင္းမဲ့ေသာ အရင္းရွင္စနစ္ရဲ႕ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ားကို ေဖာ္ျပတဲ့ လစ္ဘရယ္ ေဘာဂေဗဒ ပညာရပ္ ေပၚထြက္လာပါတယ္။
ဒီအေတြးအေခၚေတြဟာ ဆယ့္ကိုးရာစု လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ ဗဟိုခ်က္မ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဆယ့္ကိုးရာစုေႏွာင္းပိုင္းမွာေတာ့ စီးပြားေရးရာ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မွဳ (economic intervention) နဲ႕ လူမွဳဖူလံုေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳ (social welfare reform) ကို ေထာက္ခံအားေပးတဲ့ ဆိုရွယ္လစ္ဘရယ္ ၀ါဒ ထပ္မံေပၚထြက္လာခဲ့ျပီး၊ ၂၀ရာစု လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ အေျခခံ သြင္ျပင္လကၡဏာ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ အေျခခံစည္းမ်ဥ္းက တဦးခ်င္း၀ါဒျဖစ္ပါတယ္။ လူသားတဦးခ်င္းဟာ လူအုပ္စု ေတြထက္ ပိုမိုအေရးၾကီးျပီး၊ လူသားေတြဆီမွာ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ သြင္ျပင္လကၡေတြနဲ႕ စြမ္းရည္ေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ အဆံုးစြန္ရည္မွန္းခ်က္က လူတဦးခ်င္းစီရဲ႕ စြမ္းရည္ေတြကို အေကာင္းဆံုးေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ခြင့္ရွိေသာ လူအမ်ားပါ၀င္တဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို တည္ေထာင္ေရး ျဖစ္ပါတယ္။
လူတဦးခ်င္းလြတ္လပ္ခြင့္ဟာ လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ အေျခခံတန္ဖိုးျဖစ္ျပီး၊ ဒီတန္ဖိုးဟာ တန္းတူညီမွ်မွဳနဲ႕ တရားမွ်တမွဳေတြထက္ ပိုျပီးတန္ဖိုးရွိတယ္လို႕ လစ္ဘရယ္၀ါဒီမ်ားက ယူဆၾကပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ လြတ္လပ္ခြင့္ဟာ တရားဥပေဒေဘာင္အတြင္းက လြတ္လပ္ခြင့္ျဖစ္ျပီး၊ လူတဦးရဲ႕ လြတ္လပ္ခြင့္ဟာ အျခားလူတဦးရဲ႕ လြတ္လပ္ခြင့္ကို အေႏွာင့္အယွက္ မျဖစ္ေစရန္ ေစာင့္ထိန္းဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္း လစ္ဘရယ္၀ါဒီေတြးေခၚပညာရွင္မ်ားက သတိေပးေျပာဆိုထားၾကပါတယ္။ လူအမ်ားရဲ႕ လြတ္လပ္ခြင့္ကို အေႏွာင့္အယွက္မျဖစ္ေစေသာ လူတဦးခ်င္းစီရဲ႕ အျမင့္မားဆံုး လြတ္လပ္ခြင့္ဟာ လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ တန္ဖိုးလို႕ ဆိုၾကပါတယ္။
လစ္ဘရယ္၀ါဒေတြးေခၚပညာရွင္ေတြက အစိုးရဆိုတာကို လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ တရားဥပေဒ စိုးမိုးေရးနဲ႕ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးရွိဖို႕အတြက္ အေရးအၾကီးဆံုး အစုအဖြဲ႕လို႕ ရွဳျမင္ထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အစိုးရေတြဟာ လူတဦးခ်င္းစီရဲ႕ လြတ္လပ္ခြင့္ကို ျခိမ္းေခ်ာက္တဲ့ အာဏာရွင္အစိုးရေတြ ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ အႏၱရာယ္ရွိေၾကာင္းကိုလဲ တြက္ဆထားၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကန္႕သတ္အစိုးရ (limited government) ဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို ယံုၾကည္ၾကပါတယ္။ ဒီသေဘာတရားအေပၚမွာ အေျခခံျပီး အစိုးရရဲ႕ အာဏာပိုင္းျခားသတ္မွတ္မွဳ (separation of powers)၊ ထိန္းေက်ာင္းမွဳႏွင့္ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ (Checks and Balances)၊ ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ ျပည္သူအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွုမ်ားအား ေဖာ္ျပထားေသာ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ (constitution) ေရးဆြဲအတည္ျပဳ ျပဌာန္းေရး စတဲ့ သေဘာတရားေတြ ထပ္မံ ေပၚထြက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။
(၃) ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒ
ဆယ့္ရွစ္ရာစုေႏွာင္းပိုင္းနဲ႕ ဆယ့္ကိုးရာစုအေစာပိုင္းကာလေတြမွာ ကြန္ဆာေဗးတစ္အေတြးအေခၚနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆေတြ စတင္ေပၚထြက္လာခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးက စတင္ ေဖာ္က်ဴးလိုက္တဲ့ စီးပြားေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးေျပာင္းလဲမွဳေတြကို တုန္႕ျပန္ခ်က္အေနနဲ႕ ေပၚထြက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥေရာပတိုက္မွာ ေပၚထြက္လာခဲ့တဲ့ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒမွာ ႏိုင္ငံေရးေတြးေခၚပညာရွင္ Joseph de Maistre (၁၇၅၃-၁၈၂၁) သ႑ာန္ေဖာ္ခဲ့တဲ့ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြ အမ်ားအျပား ပါ၀င္လာပါတယ္။ ဒီသ႑ာန္မွာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးကို ဆန္႕က်င္ျပီး၊ အစဥ္အလာဓေလ့ထံုးစံေတြကို တရားေသဆုပ္ကိုင္ထားမွဳေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။
သို႕ေပမယ့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံတို႕မွာ ေပၚထြက္လာတဲ့ ကြန္ဆာေဗးတစ္ ၀ါဒကေတာ့ ႏိုင္ငံေရးေတြးေခၚပညာရွင္ Edmund Burke (၁၇၂၉- ၉၇) ရဲ႕ ထိန္းသိမ္းေရးအတြက္ ေျပာင္းလဲေရး ဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို အေျခခံထားခဲ့တာေၾကာင့္ ေအာင္ျမင္တဲ့ ကြန္ဆာေဗးတစ္ ၀ါဒတရပ္အျဖစ္ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၅၀) ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာေတာ့ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံက ကြန္ဆာေဗးတစ္ပါတီဟာ စစ္ပြဲျပီးကာလ ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရးနဲ႕ လူမွဳျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးေတြကို စတင္လက္ခံလာခဲ့ျပီး၊ ဆိုရွယ္ဒီမိုကေရတစ္၀ါဒထဲက သေဘာတရားအခ်ိဳ႕ကိုလဲ လက္ခံလာၾကပါတယ္။ (၁၉၇၀) ကာလေတြေရာက္ေတာ့ ဒီအေတြးအေခၚေတြကို အသစ္ထပ္မံေပၚထြက္လာတဲ့ လက္ယာသစ္ (New Right) ၀ါဒက ဖိအားေပးမွုေတြ ရွိလာခဲ့ပါတယ္။
ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒရဲ႕ အေျခခံစည္းမ်ဥ္းကေတာ့ အစဥ္အလာ၊ ဓေလ့ထံုးတမ္းေတြကို ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ေရး ျဖစ္ပါတယ္။ အစဥ္အလာေတြဟာ ေခတ္သမိုင္းအဆက္ဆက္မွာ ျဖတ္သန္းေပၚထြက္ လာခဲ့တဲ့ ဥာဏ္ပညာေတြကို ေပါင္းစုထားတာျဖစ္ျပီး၊ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေလ့လာစမ္းသပ္ထားျပီး ျဖစ္တာေၾကာင့္ ေနာင္မ်ိဳးဆက္ေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားေတြအတြက္ လက္ဆင့္ကမ္းထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ သင့္ေၾကာင္း ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒီေတြက ယူဆၾကပါတယ္။ ကြန္ဆာေဗးတစ္ေတြက သူတို႕ရဲ႕ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြဟာ လက္ေတြ႕က်ေသာ အေျခအေန၊ လက္ေတြ႕က်ေသာ ေမွ်ာ္မွန္းခ်က္မ်ားနဲ႕ အညီေပးထြက္လာတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒကို ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအျဖစ္ မသတ္မွတ္ပဲ ဘ၀ခ်ဥ္းကပ္မွုတခုအေနနဲ႕ ရွဳျမင္ဖို႕ ျငင္းဆိုခ်က္ေတြ ျပဳလုပ္ၾကပါတယ္။
ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒအရ လူသားေတြဟာ မွီခိုတတ္တဲ့ သေဘာသဘာ၀ရွိတဲ့အတြက္ တည္ျငိမ္ ေအးခ်မ္းေသာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူသားေတြကို တကိုယ္ေကာင္းစိတ္ေတြ၊ ေလာဘေတြနဲ႕ အာဏာရူးသြပ္စိတ္ေတြက လႊမ္းမိုးထားတဲ့အတြက္ လူသားေတြဟာ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာအရ ပ်က္ယြင္းေနသူမ်ားလဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရာဇ၀တ္မွဳမ်ား၊ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရး ပ်က္စီးမွဳမ်ား ေပၚထြက္လာရျခင္း ျဖစ္တဲ့အတြက္ အင္အားၾကီးမားေသာ ႏိုင္ငံေတာ္၊ တင္းၾကပ္တဲ့ ဥပေဒ၊ ျပင္းထန္ေသာ ျပစ္ဒဏ္ေပးမွဳမ်ားနဲ႕ ျငိမ္၀ပ္ပိျပားေရးကို တည္ေဆာက္ဖို႕လိုတယ္လို႕ ကြန္ဆာေဗးတစ္ ၀ါဒီ မ်ားက ယံုၾကည္ၾကပါတယ္။
ဒါတင္မကပဲ အခ်ိဳ႕လူေတြဟာ ကိုယ္ပိုင္အက်ိဳးစီးပြားကို ရယူခံစားဖို႕အတြက္ ဗဟုသုတ၊ အေတြ႕ အၾကံဳနဲ႕ ပညာေရးေတြမွာ အားနည္းခ်က္ေတြ ရွိေနတာေၾကာင့္ ဦးေဆာင္မွဳ၊ လမ္းညြန္မွဳနဲ႕ ပံ့ပိုးမွုေတြကို မိဘက သားသမီးေတြကို ေပးအပ္သလိုပံုစံမ်ိဳးနဲ႕ လုပ္ေဆာင္ေပးဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္းနဲ႕ အထက္မွ အာဏာက်င့္သံုးမွဳ ရွိရမွာျဖစ္ေၾကာင္း ကြန္ဆာေဗးတစ္မ်ားက ယံုၾကည္လက္ခံၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ authority ဟာ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒရဲ႕ အဓိက တန္ဖိုးျဖစ္ျပီး၊ လြတ္လပ္မွဳဟာလဲ တာ၀န္၀တၱရားနဲ႕ ပူးတြဲတည္ရွိေၾကာင္း အဆိုျပဳထားၾကပါတယ္။
ဒီလို ႏိုင္ငံေတာ္မွ ျပည္သူအား မိဘမွ သားသမီးကို ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းကဲ့သို႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေသာသ႑ာန္၊ တာ၀န္၀တၱရား၊ hierarchy စတဲ့ သေဘာတရားမ်ားအေပၚ အေျခခံထားတဲ့ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒကို paternalistic conservatism လို႕ သတ္မွတ္ေခၚတြင္ၾကပါတယ္။ ဥေရာပကြန္ဆာေဗးတစ္မ်ားက ေနာက္ထပ္ေဖာ္ထုတ္ထားတဲ့ အေျခခံသေဘာတရားတရပ္ကေတာ့ ခရစ္ယန္ဒီမိုကေရစီ သေဘာတရာ းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာတရားကို ဂ်ာမန္ ခရစ္ယန္ ဒီမိုကရက္မ်ားရဲ႕ လူမွဳေစ်းကြက္ ဒႆနိကေဗဒ (social market philosophy) မွာ ေတြ႕ျမင္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီဒႆနိကေဗဒရဲ႕ အေျခခံတန္ဖိုးကေတာ့ ကိုယ္ပိုင္စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားနဲ႕ ျပိဳင္ဆိုင္မ်ားျပဳလုပ္ရာမွာ ေစ်းကြက္ မဟာဗ်ဴဟာမ်ားကို အသံုးျပဳရာက ရရွိလာတဲ့ အျမတ္အစြန္းမ်ားကို လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားအတြက္ ျပန္လည္ အသံုးျပဳမွုျဖစ္ပါတယ္။
ခရစ္ယန္ဒီမိုကေရစီ သေဘာတရားက ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းမ်ား၊ သမဂၢမ်ားနဲ႕ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ား အၾကားမွာ လူမွဳေရးေပါင္းစည္းမွဳ (social partnership) ကို အေရးၾကီးတန္ဖိုးတခုအေနနဲ႕ သတ္္မွတ္ထားပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေတြးေခၚပညာရွင္ မ်ားကေတာ့ ဒါကို compassionate conservatism လို႕ ဖြင့္ဆိုေဖာ္ျပၾကပါတယ္။
(၄) ဖက္ဆစ္၀ါဒ
ဖက္ဆစ္၀ါဒရဲ႕ အေတြးအေခၚ အစအနေတြကို ဆယ့္ကိုးရာစုေႏွာင္းပိုင္းမွာ ေလ့လာေတြ႕ရွိႏိုင္ေပမယ့္၊ ဖက္ဆစ္၀ါဒေပၚထြက္လာေအာင္ အစပ်ိဳးေပးလိုက္တာကေတာ့ ၂၀ရာစုအေစာပိုင္းကာလ၊ ပထမ ကမၻာစစ္ ျဖစ္ေၾကာင္း ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္မ်ားက ေဖာ္ျပထားၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဖက္ဆစ္၀ါဒကို ၂၀ရာစု ကမၻာစစ္က ေမြးဖြားေပးလိုက္တဲ့ ကေလးငယ္အျဖစ္လဲ တင္စားေခၚဆိုၾကပါတယ္။ ဖက္ဆစ္၀ါဒရဲ႕ manifestation ေတြကို အီတလီဖက္ဆစ္ေခါင္းေဆာင္ မူဆိုလီနီနဲ႕ ဂ်ာမဏီ နာဇီဖက္ဆစ္ေခါင္းေဆာင္ ဟစ္တလာတို႕ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳစနစ္ေတြမွာ ေတြ႕ျမင္ႏိုင္ပါတယ္။ ဆိုဗီယက္ ယူနီယံၾကီး ျပိဳက်သြားျပီးေနာက္ပိုင္းမွာလဲ နီယိုဖက္ဆစ္၀ါဒနဲ႕ နီယိုနာဇီ၀ါဒေတြ ျပန္လည္ေခါင္းေထာင္ လာမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။
ဖက္ဆစ္၀ါဒဟာ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးေႏွာင္းပိုင္းကာလမွာ အေနာက္ကမၻာရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးကို လႊမ္းမိုး လာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအေတြးအေခၚမ်ားကို ဆန္႕က်င္တဲ့အေနနဲ႕ ေပၚထြက္လာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အီတလီ ဖက္ဆစ္၀ါဒီမ်ားက " ၁၇၈၉ ဟာ ေသဆံုးသြားျပီ “ ဆိုတဲ့ ေၾကြးေၾကာ္သံကို ေၾကြးေၾကာ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးေႏွာင္းပိုင္းကာလ ႏိုင္ငံေရးတန္ဖိုးေတြျဖစ္တဲ့ တိုးတက္မွဳ၊ လြတ္လပ္ခြင့္နဲ႕ တန္းတူညီမွ်မွဳ စတဲ့ သေဘာတရားေတြကို ဖက္ဆစ္၀ါဒီေတြက ေခါင္းေဆာင္၊ အာဏာ၊ ဟီးရိုး၀ါဒ၊ စစ္ပြဲ၊ အာဏာ စတာေတြနဲ႕ အစားထိုးခဲ့ပါတယ္။ ဖက္ဆစ္၀ါဒကို အရင္းရွင္၀ါဒ၊ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္ ၀ါဒနဲ႕ လစ္ဘရယ္၀ါဒ စတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီမ်ား အားလံုးကို ဆန္႕က်င္ေသာ ၀ါဒတခုအျဖစ္ ပံုေဖာ္ထားၾကပါတယ္။
ဖက္ဆစ္၀ါဒရဲ႕ အဓိကယံုၾကည္ခ်က္ကေတာ့ ညီညြတ္ျခင္းအင္အား (strength through unity) ျဖစ္ပါတယ္။ ဖက္ဆစ္ႏို္င္ငံေတာ္ရဲ႕ သားေကာင္းဆိုတာကို တာ၀န္၊ သစၥာရွိမွဳနဲ႕ ကိုယ္က်ိဳးစြန္႕မွဳ ဆိုတာ ေတြနဲ႕ ပံုေဖာ္ထားျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ သားေကာင္းဟာ သူ႕ႏိုင္ငံနဲ႕ လူမ်ိဳးအတြက္ အထက္က ေပးအပ္ လာတဲ့ တာ၀န္ကို ျပန္လွန္ေမးခြန္းထုတ္ျခင္း၊ စဥ္းစားသံုးသပ္ျခင္းမရွိပဲ အသက္ေပး ထမ္းေဆာင္ျခင္း ဆိုတာက ဖက္ဆစ္၀ါဒရဲ႕ ideal ျဖစ္ပါတယ္။
ဖက္ဆစ္၀ါဒီေတြရဲ႕ အေတြးအေခၚေတြ အားလံုးကေတာ့ တထပ္တည္း မတူညီပါဘူး။ အီတလီ ဖက္ဆစ္၀ါဒက အစြန္းေရာက္ ႏိုင္ငံေတာ္၀ါဒ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံသားေတြဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ အေပၚမွာ ျပန္လွန္ေမးခြန္းမထုတ္တဲ့ အလံုးစံုေလးစားမွဳနဲ႕ သစၥာရွိမွဳ ရွိရပါတယ္။ ဖက္ဆစ္ေတြးေခၚ ပညာရွင္ Gentile (၁၈၇၅-၁၉၄၄) က "အစစအရာရာဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ပဲ ျဖစ္ရမယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ကို မဆန္႕က်င္ရဘူး။ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ျပင္ပမွာ မဟုတ္ရဘူး" ဆိုျပီး ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။
ဂ်ာမန္ဖက္ဆစ္၀ါဒ ကက်ေတာ့ လူမ်ိဳးေရး ခြဲျခားမွဳအေပၚမွာ အေျခတည္တဲ့ ဂ်ာမန္အမ်ိဳးသားေရး ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ အေပၚမွာ အေျခခံထားပါတယ္။ ဂ်ာမန္ဖက္ဆစ္၀ါဒဟာ သီအိုရီႏွစ္ခုအေပၚမွာ အေျခခံ ထားပါတယ္။ ပထမသီအိုရီကေတာ့ ဂ်ာမန္အမ်ိဳးသားေတြဟာ သခင္လူမ်ိဳျးဖစ္ျပီး၊ ကမၻာကို စိုးမိုးအုပ္ခ်ဳပ္ ရမယ္လို႕ ယံုၾကည္တဲ့ Aryanism သီအိုရီျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယသီအိုရီကေတာ့ ဂ်ဴးေတြဟာ ဂ်ာမန္လူမ်ိဳးေတြကို ဖ်က္ဆီးဖို႕ ေပၚထြက္လာတဲ့ မေကာင္းဆိုး၀ါးေတြျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ anti-Semitism သီအိုရီ အမ်ိဳးအစား တမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။
Alternative Spectrum of Political Ideologies
Alternative Spectrum မွာ ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒ၊ လက္ယာသစ္ (New Right)၊ လက္၀ဲသစ္ (New Left) နဲ႕ မင္းမဲ့၀ါဒ (Anarchism) စတာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။
(၁) ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒ
ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒဟာ classical liberalism နဲ႕ revolutionary socialism သေဘာတရားေတြကို ခ်ိန္ခြင္ညွိထားတဲ့ သေဘာတရားျဖစ္ပါတယ္။ ပထမသေဘာတရားက ေစ်းကြက္ကို ဦးစားေပးျပီး၊ ဒုတိယ သေဘာတရားက ဘံုပိုင္ဆိုင္မွဳကို ဦးစားေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒကို ေစ်းကြက္နဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အၾကားက ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ၊ တဦးခ်င္းစီနဲ႕ အမ်ားအၾကားက ခ်ိန္ခြင္လွ်ာအျဖစ္လဲ သတ္မွတ္ ေျပာဆိုၾကပါတယ္။ ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒဟာ အရင္းရွင္စနစ္ကို ၾကြယ္၀ခ်မ္းသာမွဳေတြ ေဖာ္ထုတ္ ေပးႏိုင္တဲ့ တခုတည္းေသာ ယႏၱရားအျဖစ္ သတ္မွတ္လက္ခံထားသလို၊ အျခားတဘက္မွာလဲ ဒီလိုခ်မ္းသာၾကြယ္၀မွဳေတြကို ျပန္လည္မွ်ေ၀သံုးစြဲသင့္ေၾကာင္း လက္ခံထားပါတယ္။
(၂၀) ရာစုအေစာပိုင္းကာလေတြမွာတုန္းက ဒီ၀ါဒကို ျပန္လည္ျပင္ဆင္ေသာ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ (reformist socialism) အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ (၁၉၅၉) ခုႏွစ္မွာ ဂ်ာမန္ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီက မာ့က္စ္၀ါဒကို တရား၀င္စြန္႕လႊတ္ေၾကာင္း ေၾကျငာခဲ့ျပီး၊ "ျဖစ္ႏိုင္မွဳရွိလွ်င္ ျပိဳင္ဆိုင္ျခင္း၊ လိုအပ္ခ်က္ရွိလွ်င္ ၾကိဳတင္စီမံျခင္း” ဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို က်င့္သံုးခဲ့ပါတယ္။ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံ၊ အလုပ္သမားပါတီကလဲ ပါတီရဲ႕ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ ယံုၾကည္ခ်က္ကို တန္းတူညီမွ်ျခင္းဆိုတဲ့ သေဘာတရား အေပၚမွာပဲ ကန္႕သတ္ခ်က္ သတ္မွတ္ထားရွိခဲ့ပါတယ္။
ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒဟာ ၀ါဒမ်ိဳးစံု ေရာစပ္ယွက္ႏြယ္ေနတဲ့ ၀ါဒတရပ္ျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုရွယ္ ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒမွာ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒရဲ႕ လူသားခ်င္းစာနာနားလည္မွဳ (compassion) နဲ႕ ဘံုလူသား၀ါဒ (common humanity) ဆိုင္ရာ သေဘာတရားေတြ၊ လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ လြတ္လပ္ခြင့္ (freedom) နဲ႕ တူညီေသာ အခြင့္အလမ္းမ်ား (equal opportunities) ဆိုင္ရာ သေဘာတရားေတြ၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္ ၀ါဒရဲ႕ မိဘသဖြယ္ တာ၀န္ယူမွဳနဲ႕ ေစာင့္ေရွာက္မွဳ (paternal duty and care) ဆိုင္ရာ သေဘာ တရားေတြအားလံုး ေရာစပ္ပါ၀င္ေနပါတယ္။
(၂) လက္ယာသစ္
လက္ယာသစ္၀ါဒဟာ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒကေန ေသြဖည္ခြဲထြက္လာတဲ့ ၀ါဒသစ္တရပ္ျဖစ္ပါတယ္။ လက္ယာသစ္၀ါဒ အစပ်ိဳးေပၚထြက္လာတဲ့ ကာလကေတာ့ လူမွဳေရးရာ ျပိဳကြဲမွဳနဲ႕ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာ ေလ်ာ့က်လာမွဳေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စိုးရိမ္ဖြယ္ရာ ျဖစ္လာတဲ့ (၁၉၇၀) ကာလေတြမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ လက္ယာသစ္သေဘာတရားေတြက ျဗိတိန္ႏိုင္ငံနဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုတို႕ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအေပၚ ၾကီးမားစြာ သက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၈၀) ကာလေတြမွာ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံမွာ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ မားဂရက္သက္ခ်ာ ကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ Thatcherism ၀ါဒနဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ သမၼတရီဂင္ကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ Reaganism ၀ါဒတို႕ ေပၚထြက္လာပါတယ္။
ဒီ၀ါဒႏွစ္ခုဟာ ႏိုင္ငံေတာ္မွ ေစ်းကြက္သို႕ ဦးတည္ေသာ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းမ်ားကို ဦးေဆာင္ေျပာင္းလဲ ႏိုင္ခဲ့အတြက္ ကမၻာနဲ႕အ၀ွမ္း သက္ေရာက္လႊမ္းမိုးမွဳ ရွိလာခဲ့ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ လက္ယာသစ္၀ါဒဟာ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ အေတြးအေခၚႏွစ္ရပ္ျဖစ္တဲ့ လစ္ဘရယ္၀ါဒနဲ႕ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒ ႏွစ္ခုကို ေပါင္းစည္းေပးျခင္းကိုေတာ့ မလုပ္ေဆာင္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒီ၀ါဒႏွစ္ရပ္အၾကားမွာ ကြဲျပားျခားနားမွဳေတြ၊ တင္းမာမွုေတြ ရွိတာေၾကာင့္ ေပါင္းစည္းေရးနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အၾကံျပဳခ်က္ေတြလဲ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရး ေတြးေခၚပညာရွင္ Andrew Gamble က " လြတ္လပ္ေသာစီးပြားေရးအေဆာက္အအံုနဲ႕ အင္အားၾကီး ေသာ ႏိုင္ငံေတာ္ (the free economy and the strong state) “ အျဖစ္ ရပ္တည္မွဳဟာ အေကာင္းဆံုး ေပါင္းစပ္ႏိုင္ေသာ နည္းလမ္းအျဖစ္ အၾကံျပဳထားပါတယ္။
(၃) လက္၀ဲသစ္
လက္၀ဲသစ္အေတြးအေခၚေတြရဲ႕ မ်ိဳးေစ့က ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုမွာ de-Stalinization လုပ္တဲ့ ကာလမွာ အစျပဳလာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ (၁၉၅၆) ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလမွာ Nikita Khrushchev ရဲ႕ မိန္႕ခြန္းမွာ "On the Cult of Personality and Its Consequences" ဆိုတဲ့ စကားလံုးပါ၀င္ခဲ့တာက အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုကြန္ျမဴနစ္ပါတီ၊ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီနဲ႕ ဂ်ပန္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီတို႕ကို အေတြးအေခၚ ရွဳပ္ေထြးမွဳေတြ ျဖစ္သြားေစခဲ့ပါတယ္။ ငယ္ရြယ္တဲ့ မာ့က္စ္၀ါဒီပညာရွင္ေတြက သူတို႕ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ ဗဟိုဦးစီး၀ါဒကို ဆန္႕က်င္လာၾကပါတယ္။ ဒီလိုဆန္႕က်င္လာၾကတဲ့ ကြန္ျမဴနစ္မ်ား ေပါင္းစည္းမိရာက လက္၀ဲသစ္၀ါဒ ေပၚထြက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကနဦးအစမွာ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံက ကြန္ျမဴနစ္ပညာရွင္မ်ားနဲ႕ တကၠသိုလ္အေျချပဳ ေလ့လာေရးအုပ္စု၀င္မ်ားနဲ႕ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက တကၠသိုလ္ေကာလိပ္အေျချပဳ ေလ့လာေရးအုပ္စုမ်ား ေပါင္းစည္းပါ၀င္လာၾကပါတယ္။
ျပင္သစ္မွာေတာ့ "nouvelle gauche" ဆိုတဲ့ သေဘာတရားတရပ္က (၁၉၅၀) ကာလေတြမွာ ကတည္းက ေပၚေပါက္ေနခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုေပၚထြက္ေနမွဳက France Observateur ရဲ႕ အယ္ဒီတာ Claude Bourdet နဲ႕ ဆက္ႏြယ္ေနပါတယ္။ Claude Bourdet ဆိုသူက စတာလင္၀ါဒနဲ႕ ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒတို႕အၾကားနဲ႕ စစ္ေအးတိုက္ပြဲဘက္ႏွစ္ဘက္အၾကားမွာ ရွိႏိုင္တဲ့ တတိယ သေဘာတရားတရပ္ကို ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ေနသူျဖစ္ပါတယ္။ ဒါက ျပင္သစ္ရဲ႕ လက္၀ဲသစ္၀ါဒျဖစ္ျပီး၊ ျဗိတိန္က ဒီစကားလံုးကို ဆက္လက္သံုးစြဲခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
(၁၉၆၀) ခုႏွစ္မွာ လူမွဳေဗဒပညာရွင္ C. Wright Mills (1916–62) ေရးသားခဲ့တဲ့ အိတ္ဖြင့္ေပးစာကို အေၾကာင္းျပဳျပီး လက္၀ဲသစ္၀ါဒက ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားလာခဲ့ပါတယ္။ Mills က လက္၀ဲအစဥ္အလာ တရပ္ျဖစ္တဲ့ အလုပ္သမားလူတန္းစားကိုယ္စားျပဳလွဳပ္ရွားမွဳ (labor metaphysic) နဲ႕ သက္ဆိုင္ျခင္း မရွိတဲ့ new leftist ideology အေၾကာင္းကို အိတ္ဖြင့္ေပးစာမွာ ေရးသားထားခဲ့ပါတယ္။ သူ႕စာအရ ပစၥည္းမဲ့လူတန္းစားေတြဟာ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုေတြ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ေၾကာင္းနဲ႕ ေတာ္လွန္ေရး ေျပာင္းလဲမွဳကို လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မယ့္ လူသစ္ေတြဟာ ကမၻာတ၀ွမ္းက ပညာတတ္လူငယ္ေတြျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ျဗိတိန္ႏိုင္ငံမွာ (၁၉၆၀) ခုႏွစ္မွာ New Left Review ဆိုတဲ့ ဂ်ာနယ္တေစာင္ စတင္ေပၚထြက္ လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီကာလေတြမွာတုန္းက လက္၀ဲသစ္၀ါဒီအမ်ားစုဟာ Campaign for Nuclear Disarmament မွာ ပါ၀င္ခဲ့ၾကပါတယ္။ (၁၉၆၁) ေႏွာင္းပိုင္းကလာေရာက္ေတာ့ ဒီလွဳပ္ရွားမွဳ အားေပ်ာ့ လာတဲ့အတြက္ ဂ်ာနယ္ထုတ္ေ၀ေရးဘုတ္အဖြဲ႕၀င္မ်ားအၾကားမွာ မေရရာမွဳနဲ႕ ကြဲျပားမွဳေတြ ေပၚထြက္ လာျပီး ဂ်ာနယ္ထုတ္ေ၀ေရးကို မ်ိဳးဆက္သစ္လူငယ္မ်ားရဲ႕ လက္ထဲကို လႊဲေျပာင္းေပး ခဲ့ရပါတယ္။
(၁၉၆၀-၇၀) ကာလေတြမွာေတာ့ အေမရိကန္နဲ႕ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံတို႕မွာ လက္၀ဲသစ္၀ါဒ လွဳပ္ရွားမွဳေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ လက္၀ဲသစ္ ၀ါဒီေတြက အလုပ္သမားလွဳပ္ရွားမွဳေတြမွာ ပါ၀င္လွဳပ္ရွားမွဳထက္ ေက်ာင္းသားလွဳပ္ရွားမွဳကို ပိုမိုေဇာင္းေပးၾကပါတယ္။
မာ့က္စ္၀ါဒရဲ႕ ပစၥည္းမဲ့ လူတန္းစားမ်ားအပါအ၀င္ လူထုလူတန္းစားေပါင္းစံုရဲ႕ တက္ၾကြလွဳပ္ရွားမွဳ သေဘာတရားမ်ားကို ဆန္႕က်င္ျပီး၊ ေက်ာင္းသား လွဳပ္ရွားမွဳကိုသာ လွဳပ္ရွားမွဳ ပါ၀ါအျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုနဲ႕ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံ တို႕မွာ ေပၚထြက္ခဲ့တဲ့ လက္၀ဲသစ္၀ါဒ လွဳပ္ရွားမွဳေတြဟာ ဟစ္ပီလွဳပ္ရွားမွဳေတြ၊ တကၠသိုလ္ေက်ာင္း အလိုက္ ဆႏၵျပပြဲေတြနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ေနခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၆၈) ခုႏွစ္မွာ ကမၻာနဲ႕အ၀ွမ္း ေက်ာင္းသား လွဳပ္ရွားမွဳေတြ အရွိန္ျမင့္လာျပီး၊ ေက်ာင္းသားဦးေဆာင္တဲ့ ဆႏၵျပပြဲေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။
(၄) မင္းမဲ့၀ါဒ
မင္းမဲ့၀ါဒဟာ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီေတြ အၾကားမွာ မူမွန္မဟုတ္တဲ့ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီတခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လို မင္းမဲ့ပါတီကမွ ကမၻာေပၚမွာ အာဏာမရခဲ့ဖူးပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ မင္းမဲ့၀ါဒီမ်ားရဲ႕ လွဳပ္ရွားမွဳမ်ားကေတာ့ အားေကာင္းလွပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ စပိန္၊ ျပင္သစ္၊ ရရုရွားနဲ႕ မက္ဆီကိုႏိုင္ငံ တို႕မွာ မင္းမဲ့၀ါဒီမ်ားရဲ႕ လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား အားေကာင္းခဲ့ပါတယ္။ မင္းမဲ့၀ါဒီေတြက ႏိုင္ငံေရးအာဏာေတြ၊ အထူးသျဖင့္ ႏိုင္ငံေတာ္အာဏာဟာ evil အာဏာျဖစ္ျပီး၊ လိုအပ္တဲ့ အာဏာမဟုတ္ေၾကာင္း ယံုၾကည္ ထားၾကပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္အာဏာနဲ႕ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္မွဳကင္းမဲ့ေသာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ လြတ္လပ္တဲ့ လူေတြဟာ သူတို႕ရဲ႕ အေရးကိစၥေတြကို ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ၊ သေဘာတူညီခ်က္ေတြနဲ႕ စီမံခန္႕ခြဲသြားၾကမယ္ ဆိုတဲ့ မင္းမဲ့၀ါဒအေတြးအေခၚေတြဟာ liberal individualism နဲ႕ socialist communitarianism အေတြးအေခၚမ်ားကေန ဆင္းသက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။
liberal individualism အေတြးအေခၚမွာ တဦးခ်င္း၀ါဒနဲ႕ လြတ္လပ္ခြင့္ကို အျမင့္မားဆံုး လိုအပ္ေသာ ဆႏၵေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လစ္ဘရယ္ေတြက ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ အစိုးရတည္ရွိမွဳကို ျငင္းဆန္ျခင္း မရွိပဲ၊ individual anarchists ေတြကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ အစိုးရတည္ရွိမွဳဆိုတာကို ျငင္းဆန္ၾကပါတယ္။ မင္းမဲ့၀ါဒီတဦးျဖစ္တဲ့ William Godwin (၁၇၅၆- ၁၈၃၆) ဆိုသူက လြတ္လပ္ျပီး၊ အေျမာ္အျမင္ရွိတဲ့ လူသားေတြဟာ သူတို႕ရဲ႕ အေရးကိစၥေတြကို ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေျဖရွင္းႏိုင္သူမ်ားျဖစ္ျပီး၊ အစိုးရဆိုတာ မလိုလားအပ္တဲ့ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ စီမံခန္႕ခြဲေနတဲ့ အရာျဖစ္ေၾကာင္း အဆိုျပဳထားခဲ့ပါတယ္။ မင္းမဲ့၀ါဒီေတြက လစ္ဘရယ္၀ါဒရဲ႕ လြတ္လပ္ေသာ ေစ်းကြက္သေဘာတရားမ်ားကိုလဲ လက္ခံၾက ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ လူသားေတြဟာ ေစ်းကြက္ကို လြတ္လပ္စြာ စီမံခန္႕ခြဲႏိုင္တဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ အစိုးရရဲ႕ အခန္းက႑မလိုအပ္ေၾကာင္း ယူဆၾကပါတယ္။ ဒီအယူအဆေတြကေန anarchocapitalism ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီ ေပၚထြက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။
မင္းမဲ့၀ါဒကို ေနာက္ထပ္လႊမ္းမိုးေစတဲ့ အေတြးအေခၚေတြကေတာ့ socialist communitarianism ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအေတြးအေခၚထဲက လူ႕အဖြဲ႕အစည္း၊ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ၊ တန္းတူညီမွ်မွဳ စတဲ့ သေဘာတရားေတြကို မင္းမဲ့၀ါဒီေတြက လက္ခံၾကပါတယ္။ လူမွဳေသြးစည္းညီညြတ္ေရး (social solidarity) ရရွိေရးအတြက္ လူသားေတြရဲ႕ စြမ္းရည္ေတြ လိုအပ္ခ်က္ကို အာရံုစိုက္တဲ့ Collective anarchism ဆိုတဲ့ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီတရပ္ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ဒီအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ျပင္သစ္မင္းမဲ့၀ါဒီ Pierre-Joseph Proudhon ဆိုသူက လြတ္လပ္ေသာ လယ္သမားမ်ား၊ အႏုပညာရွင္မ်ား၊ လက္မွဳပညာရွင္မ်ား ပါ၀င္တဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းငယ္ေလးေတြဟာ အရင္းရွင္စနစ္ရဲ႕ အျမတ္ထုတ္မွဳေတြ၊ မတရားမွုေတြ မပါ၀င္ေသာ တရားမွ်တျပီး တန္းတူညီမွ်တဲ့ စနစ္ေတြကို အသံုးျပဳျပီး သူတို႕ဘ၀ကို သူတို႕ စီမံခန္႕ခြဲႏိုင္တယ္လို႕ ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ မင္းမဲ့၀ါဒနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားတဲ့ အျခားေတြးေခၚပညာရွင္မ်ားကေတာ့ Noam Chomsky နဲ႕ Murray Bookchin ဆိုသူတို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
Moral Matrix of Political Ideologies
Moral Matrix of Political Ideologies ေတြထဲမွာ အမ်ိဳးသားကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ (National Communism)၊ ႏိုင္ငံတကာကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ (International Communism)၊ အမ်ိဳးသားဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ (National Socialism)၊ ႏိုင္ငံတကာဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ (International Socialism)၊ ဆိုရွယ္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒ၊ ဆိုရွယ္ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒ (Social Republicanism)၊ အရင္းရွင္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒ၊ အရင္းရွင္ ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒ (Capitalist Republicanism)၊ တိုးတက္ေသာ၀ါဒ (Progressivism)၊ နီရိုလစ္ဘရယ္၀ါဒ (Neo-liberalism) ၊ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ (Nationalism) စတာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။
(၁) အမ်ိဳးသား ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ
အမ်ိဳးသား ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒရဲ႕ အေျခခံ သေဘာတရားကေတာ့ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒရဲ႕ အဆံုးစြန္ရည္မွန္းခ်က္မ်ား ျပည့္မွီေရးအတြက္ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းျပည္နဲ႕ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အေျခအေနေပၚမွာ မူတည္တဲ့ မူ၀ါဒမ်ား ခ်မွတ္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ (၁၉၄၀) ကေန (၁၉၈၀) အထိ ကာလေတြမွာ ဒီအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီကို ဆိုဗီယက္လႊမ္းမိုးမွဳေအာက္က ရုန္းထြက္လိုေသာ အေရွ႕ဥေရာပ ကြန္ျမဴနစ္မ်ားက ယံုၾကည္ခဲ့ၾက ပါတယ္။ ယူဂိုဆလပ္ကြန္ျမဴနစ္ေခါင္းေဆာင္ Josip Broz Tito က သီးျခားႏိုင္ငံျခားေရး ၀ါဒ ခ်မွတ္က်င့္သံုးႏိုင္ေရးအတြက္ အမ်ိဳးသားကြန္ျမဴနစ္၀ါဒကို ကိုင္စြဲျပီး ဆိုဗီယက္ရဲ႕ ရည္မွန္းခ်က္မ်ားနဲ႕ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ဆိုဗီယက္- ယူဂိုဆလပ္တို႕အၾကား တင္းမာမွဳမ်ား ျပင္းထန္လာခဲ့ျပီး၊ (၁၉၄၈) ခုႏွစ္မွာ Tito ရဲ႕ ပါတီကို Cominform (Communist Information Bureau) ကေန ဖယ္ရွားျခင္း ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဆိုဗီယက္တို႕ရဲ႕ စစ္ေရးနဲ႕ စီးပြားေရး ပိတ္ဆို႕ခံခဲ့ရေပမယ့္ ယူဂိုဆလပ္ အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္တဦးျဖစ္တဲ့ Tito ရဲ႕အာဏာကေတာ့ မက်ဆင္းသြားခဲ့ပါဘူး။
(၁၉၅၃) ခုႏွစ္မွာ စတာလင္ေသဆံုးသြားခ်ိန္မွာပဲ ဟန္ေဂရီမွာ လစ္ဘရယ္ကြန္ျမဴနစ္ Imre Nagy အာဏာရလာခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ အမ်ိဳးသားကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ ပရိုဂရမ္ဟာ ကုန္သြယ္ေရးနဲ႕ လက္မွဳလုပ္ငန္း မ်ားကို ကိုယ္ပိုင္စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားအျဖစ္ ျပန္လည္လုပ္ေဆာင္ခြင့္ေပးခဲ့ျပီး၊ စက္မွဳလုပ္ငန္း ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြထက္ လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရး ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳကို ပိုမိုဦးစားေပးခဲ့ပါတယ္။ religious tolerance ကို တရား၀င္မူ၀ါဒအျဖစ္ က်င့္သံုးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ (၁၉၅၅) မွာ Nagy ရဲ႕ ပါတီနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အဆင့္ ရာထူးေတြ က်ဆင္းသြားခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၅၆) ခုႏွစ္မွာေတာ့ Nagy ဟာ ကြန္ျမဴနစ္မဟုတ္သူမ်ားနဲ႕ ပူးေပါင္းျပီး၊ ဆိုဗီယက္ဆန္႕က်င္အာဏာပိုင္အစိုးရကို အသက္သြင္းဖို႕ ၾကိဳးပမ္းလာခဲ့တာေၾကာင့္ ဆိုဗီယက္ေတြက ဟန္ေဂရီကို သိမ္းပိုက္ျပီး၊ သူ႕ေလာက္ ဆိုဗီယက္ဆန္႕က်င္ေရးစိတ္ဓာတ္ မျပင္းထန္တဲ့ အမ်ိဳးသားကြန္ျမဴနစ္၀ါဒီ János Kádár ရဲ႕ လက္ထဲကုိ အာဏာအပ္ခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၅၆) ေနာက္ပိုင္းကာလေတြမွာ အီတလီကြန္ျမဴနစ္ပါတီက polycentric communist world ကို ေထာက္ခံအားေပးခဲ့ပါတယ္။ စပိန္ႏိုင္ငံမွာလဲ (၁၉၇၅) ခုႏွစ္မွာ ဖရန္ကို ေသဆံုးသြားျပီးေနာက္ပိုင္းမွာ စပိန္ကြန္ျမဴနစ္မ်ားက အမ်ိဳးသားကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ အမ်ိဳးအစားတမ်ိဳးျဖစ္တဲ့ “Eurocommunism” ကို လက္ခံလာၾကပါတယ္။
(၂) ႏိုင္ငံတကာ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒ
(၁၈၄၆) ခုႏွစ္မွာ ကားလ္မာ့က္စ္နဲ႕ အိန္ဂယ္တို႕က Communist Corresponding Committee ကို ဘရပ္ဆဲလ္မွာ တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ အဖြဲ႕ခြဲေတြကိုလဲလန္ဒန္နဲ႕ ပါရီျမိဳ႕တို႕မွာ ဆက္လက္တည္ေထာင္ ထားခဲ့ေပမယ့္၊ အျပိဳင္အဆိုင္ေတြရွိတာေၾကာင့္ အဖြဲ႕မ်ားအခ်င္းခ်င္း စည္းလံုးမွဳ မရွိခဲ့ပါဘူး။ သို႕ေပမယ့္ (၁၈၄၇) ခုႏွစ္မွာ လန္ဒန္အေျခစိုက္ ေကာ္မတီက အဖြဲ႕အစည္းတခုအျဖစ္ စုေပါင္းရပ္တည္သင့္ေၾကာင္း အဆိုတင္သြင္းလာျပီး၊ ဇန္န၀ါရီလ (၂၀) ရက္ေန႕မွာ Schapper က မာ့က္စ္ကို လန္ဒန္ ကြန္ဂရက္ကို တက္ေရာက္ဖို႕ ဖိတ္ေခၚစာပို႕ခဲ့ပါတယ္။ ဇြန္လမွာ ကြန္ဂရက္က်င္းပႏိုင္ခဲ့ျပီး၊ Communist League ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ Communist League ကို လူ (၃) ဦးအနည္းဆံုး ပါ၀င္ျပီး၊ လူဆယ္ဦးထက္ မပိုတဲ့ "communes" ေတြေပၚမွာ အေျခခံဖြဲ႕စည္းျပီး၊ ဒီလို အေျခခံယူနစ္ေလးေတြကို ၾကီးမားတဲ့ ယူနစ္ "circles" ေတြအျဖစ္ ျပန္လည္ေပါင္းစည္းထားပါတယ္။ ဒါေတြကို "leading circles" အျဖစ္ ဗဟိုေကာ္မတီက ဦးေဆာင္ပါတယ္။ ဗဟိုေကာ္မတီကိုေတာ့ ပံုမွန္က်င္းပတဲ့ ကြန္ဂရက္က ေရြးခ်ယ္ပါတယ္။
ဒုတိယအၾကိမ္ကြန္ဂရက္ကို (၁၈၄၇) ခုႏွစ္မွာ လန္ဒန္မွာ ထပ္မံက်င္းပခဲ့ျပီး၊ မာ့က္စ္နဲ႕အိန္ဂယ္တို႕ကို အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ေၾကျငာစာတမ္းကို ေရးသားဖို႕အတြက္ ကြန္ဂရက္က တာ၀န္ေပးအပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေၾကျငာ စာတမ္းဟာ ေနာင္တခ်ိန္မွာ ေက်ာ္ၾကားလာတဲ့ ကြန္ျမဴနစ္ေၾကျငာစာတမ္း (The Communist Manifesto) ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာကြန္ျမဴနစ္၀ါဒရဲ႕ အဓိက ရည္မွန္းခ်က္ကေတာ့ ပစၥည္းမဲ့လူတန္းစားမ်ား၊ အဖိႏွိပ္ခံျပည္သူမ်ား၊ အဖိႏွိပ္ခံ အမ်ိဳးသားမ်ားနဲ႕ ေသြးစည္းခိုင္ျမဲစြာ ေပါင္းစည္း ျပီး၊ အရင္းရွင္မ်ား၊ ဖိႏွိပ္သူမ်ား၊ ဗိုလ္က်စိုးမိုးသူမ်ားကို ဆန္႕က်င္ေတာ္လွန္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကို ပစၥည္းမဲ့ ႏိုင္ငံတကာ၀ါဒ အျဖစ္လဲ သတ္မွတ္ေခၚတြင္ၾကပါတယ္။
(၃) အမ်ိဳးသား ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ
အမ်ိဳးသားဆိုရွယ္လစ္၀ါဒမွာ ဂ်ာမန္အေတြးအေခၚမ်ိဳးေစ့ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ အစအနေလးေတြကို Frederick William I (1688–1740)၊ Frederick the Great (1712–68) နဲ႕ Otto von Bismarck (1815–98) တို႕ေခတ္က Prussian tradition မွာ ေတြ႕ျမင္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအေတြးအေခၚေတြအရ တိုက္ခိုက္ေရးစိတ္ဓာတ္နဲ႕ ပါရွန္းစစ္တပ္ရဲ႕ စည္းကမ္းဟာ လူတဦးခ်င္းစီရဲ႕ ဘ၀ေနထိုင္မွဳသ႑ာန္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆယ့္ကိုးရာစုမွာ ဒီအေတြးအေခၚေတြကို ဂ်ာမန္ပညာရွင္မ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ comte de Gobineau (1816–82)၊ Richard Wagner (1813–83) နဲ႕ Houston Stewart Chamberlain (1855–1927) တို႕ရဲ႕ အေတြးအေခၚေတြက ထပ္မံအားျဖည့္လာခဲ့ပါတယ္။ ဟစ္တလာရဲ႕ လူငယ္ဘ၀မွာ ဒီအေတြးအေခၚေတြရဲ႕ လႊမ္းမိုးမွဳေတြကို ခံခဲ့ရပါတယ္။
အမ်ိဳးသားဆိုရွယ္လစ္၀ါဒဟာ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒ၊ အမ်ိဳးသားေရး အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီကို လူမွဳ အစြန္းေရာက္၀ါဒနဲ႕ ေပါင္းစည္းဖို႕ ၾကိဳးပမ္းတဲ့ ၀ါဒျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေပါင္းစည္းရာမွာ ၾကီးမားက်ယ္ျပန္႕တဲ့ အမ်ိဳးသားေရးဆိုင္ရာ ေတာ္လွန္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳၾကီး ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ဒီလွဳပ္ရွားမွဳဟာ လစ္ဘရယ္၀ါဒ၊ ဒီမိုကေရစီ၊ တရားဥပေဒစုိးမိုးေရး၊ လူ႕အခြင့္အေရးနဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရး လွဳပ္ရွားမွဳမ်ားနဲ႕ မတူညီပဲ လူတဦးခ်င္းဆီကို ႏိုင္ငံေတာ္အေပၚ သစၥာရွိေရး၊ ေခါင္းေဆာင္မ်ားရဲ႕ အာဏာကို အၾကြင္းမဲ့လက္ခံေရးနဲ႕ ရိုေသေလးစားေရး စတာေတြအေပၚမွာ အေျခခံပါတယ္။ ဒါတင္မကပဲ လူအခ်င္းခ်င္း ကြဲျပားမွဳေတြ၊ လူမ်ိဳးဘာသာ ခြဲျခားဆက္ဆံမွဳေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ လူမွဳေရး အင္စတီးက်ဴးရွင္းေတြကို ဖိႏွိပ္မွဳေတြကို ေဇာင္းေပးေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အမ်ိဳးသားဆိုရွယ္လစ္၀ါဒကို အခ်ိဳ႕ပညာရွင္မ်ားက မ်က္ကန္းမ်ိဳးခ်စ္၀ါဒ အျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။
(၄) ႏိုင္ငံတကာ ဆိုရွယ္လစ္၀ါဒ
ျဗိတိန္ႏိုင္ငံက ဆိုရွယ္လစ္အလုပ္သမားပါတီကို တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ Tony Cliff ရဲ႕ အေတြးအေခၚမ်ားကို အေျခခံတဲ့ ထေရာ့စကီးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား ေပါင္းစည္းထားတဲ့ အစုကို International Socialist Tendency (IST) အျဖစ္ သတ္မွတ္ေခၚတြင္ၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေပါင္း (၂၇) ႏိုင္ငံမွာ အဖြဲ႕ခြဲေတြ ရွိေပမယ့္ အင္အားအမ်ားဆံုးကေတာ့ ဥေရာပ၊ အထူးသျဖင့္ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ IST ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးဟာ ထေရာ့စကီး ႏိုင္ငံတကာ အစုအဖြဲ႕မ်ားရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ တူညီပါတယ္။ တခုတည္းေသာ ျခားနားခ်က္ ကေတာ့ IST က "state capitalist" economy ကို တည္ေထာင္ရန္ ရည္ရြယ္ထားျပီး၊ ထေရာ့စကီး ဂိုဏ္းသားမ်ားကေတာ့ "degenerated workers' state" ကို တည္ေထာင္ရန္ ရည္ရြယ္ထားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ IST က ဆိုရွယ္လစ္ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္တဲ့ အေရွ႕ဥေရာပႏိုင္ငံမ်ား၊ တရုတ္၊ ဗီယက္နမ္၊ ေျမာက္ကိုးရီးယားနဲ႕ က်ဴးဘားႏိုင္ငံမ်ားကို classical Marxism ကေန ေသြဖည္ျပီး၊ "Stalinist" သေဘာသဘာ၀ရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားအျဖစ္ ရွဳျမင္ပါတယ္။ (၁၉၈၀) ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ IST အဖြဲ႕မ်ား ၾကီးထြားလာခဲ့ပါတယ္။ (၂၀၁၁) ခုႏွစ္မွာ IST ရဲ႕ အီဂ်စ္မဟာမိတ္အဖြဲ႕ျဖစ္တဲ့ ေတာ္လွန္ေသာ ဆိုရွယ္လစ္အဖြဲ႕မ်ားက အတိုင္းအတာတခုအထိ ေအာင္ပြဲရရွိခဲ့ပါတယ္။
(၅) ဆိုရွယ္ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒ
ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒဆိုတာ ကိုယ္စားျပဳဒီမိုကေရစီ (representative democracy) ကို ဆိုလိုခ်င္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ဒီမိုကေရစီဆိုတဲ့ စကားကို ကန္႕သတ္ထားျခင္းကေတာ့ ဒီမိုကေရစီဆိုတဲ့ စကားလံုးဟာ တိုက္ရိုက္ဒီမိုကေရစီ (direct democracy) ကိုသာ ေဖာ္ညႊန္းတယ္လို႕ ယူဆတဲ့အတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုရွယ္ဒီမိုကေရစီနဲ႕ ဆိုရွယ္ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒတို႕အၾကားက ျခားနားခ်က္ကေတာ့ ဆိုရွယ္ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒဟာ လက္ရွိလူတန္းစားဖြဲ႕စည္းမွဳ နဲ႕ delineations ေတြကို ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္မွဳ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုရွယ္ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒီ အမ်ားစုဟာ သေဘာထားအသင့္အတင့္ရွိတဲ့ ကြန္ဆာေဗးတစ္မ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဆိုရွယ္ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ပါတီမ်ားက သူတို႕ပါတီေတြကို ရီပတ္ဘလီကန္ပါတီမ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေခၚတြင္ၾကပါတယ္။
(၆) အရင္းရွင္ဒီမိုကရက္တစ္၀ါဒ
အရင္းရွင္စနစ္ကို အားေပးေထာက္ခံသူမ်ားက လြတ္လပ္ေသာေစ်းကြက္၊ လြတ္လပ္ခြင့္နဲ႕ ဒီမိုကေရစီရဲ႕ အခန္းက႑ေတြကို ေဖာ္က်ဴးေလ့ရွိၾကပါတယ္။ လူအမ်ားစုက အရင္းရွင္စနစ္ဆိုတာကို ကုန္ပစၥည္းနဲ႕ ၀န္ေဆာင္မွဳေတြကို ေစ်းကြက္မွာ လြတ္လပ္စြာဖလွယ္ခြင့္ရွိျပီး၊ capital goods ေတြကို ႏိုင္ငံေတာ္မွ ပိုင္ဆိုင္မွဳမရွိျခင္းလို႕ နားလည္ထားၾကပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ကေတာ့ အရင္းရွင္စနစ္ဟာ လုပ္သားေစ်းကြက္ကို ဖန္တီးထားျပီး၊ အမ်ားျပည္သူက ဥစၥာဓနပိုင္ဆိုင္သူမ်ားအတြက္ အလုပ္မ်ားလုပ္ေဆာင္ေပးရျပီး၊ လုပ္အားအေပၚမွာ အရင္းရွင္မ်ားက လုပ္ခမ်ားျပန္လည္ေပးအပ္တယ္လို႕ နားလည္ထားၾကပါတယ္။
(၇) အရင္းရွင္ ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒ
အရင္းရွင္ ရီပတ္ဘလီကန္၀ါဒက လြတ္လပ္ေသာ ေစ်းကြက္ကို ေထာက္ခံေပမယ့္၊ လ်င္ျမန္စြာ ေျပာင္းလဲမွဳအေပၚမွာ ဆန္႕က်င္တဲ့ အျမင္ရွိပါတယ္။
(၈) တိုးတက္ေသာ၀ါဒ
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ လစ္ဘရယ္ဆိုတာကို လက္၀ဲႏိုင္ငံေရးလို႕ ရည္ညႊန္းျပီး၊ ကြန္ဆာေဗးတစ္ကို လက္ယာႏိုင္ငံေရးလို႕ ရည္ညႊန္းတတ္ၾကပါတယ္။ (၁၉၉၀) ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ လက္၀ဲအျမင္ အခ်ိဳ႕ကို ေဖာ္ျပရာမွာ တိုးတက္ေသာ၀ါဒ ဆိုတဲ့ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီကို သံုးစြဲလာၾကပါတယ္။ ဒီလို သံုးစြဲလာရျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္းႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ ပထမတခုကေတာ့ အလယ္အလတ္လက္၀ဲနဲ႕ အစြန္းလက္၀ဲကို ခြဲျခားေရးအတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။
လစ္ဘရယ္ကို အလယ္အလတ္လက္၀ဲ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအျဖစ္ ရည္ညြန္းျပီး၊ တိုးတက္ေသာ၀ါဒကို farther-left အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီအျဖစ္ ရည္ညႊန္းပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ အေၾကာင္းရင္းတခုကေတာ့ positive connotations ရွိတဲ့ စကားလံုး တခုကို ေရြးခ်ယ္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ အခ်ိဳ႕အေမရိကန္ေတြရဲ႕ စိတ္ထဲမွာ လစ္ဘရယ္ဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး pejorative meaning ေတြ ရွိေနလို႕ပါပဲ။
(၉) နီယိုလီဘရယ္၀ါဒ
နီယိုလီဘရယ္၀ါဒဟာ ႏိုင္ငံေရးအေတြးအေခၚတရပ္ျဖစ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒေရးရာ လွဳပ္ရွားမွဳ တရပ္လဲ ျဖစ္ပါတယ္။ (၁၉၇၀) အေစာပိုင္းကာလေတြမွာ စတင္ေပၚထြက္လာခဲ့ျပီး၊ စီးပြားေရးမွာ အစိုးရရဲ႕ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မွဳကို ဆန္႕က်င္တဲ့ အယူအဆျဖစ္ပါတယ္။ နီယိုလီဘရယ္၀ါဒီေတြက ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းကင္းမဲ့ေသာ ေစ်းကြက္အရင္းရွင္စနစ္ဟာ က်ယ္ျပန္႕စြာ တိုးတက္မွဳနဲ႕ ထိေရာက္မွဳ ေပးအပ္ႏိုင္တယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္။ လူတိုင္းဟာ ကိုယ့္ကံၾကမၼာကို ဖန္တီးဖို႕အတြက္ တဦးခ်င္းတာ၀န္ရွိတယ္လို႕ ေရးသားေဖာ္ျပၾကပါတယ္။ နီယိုလီဘရယ္၀ါဒရဲ႕ အေတြးအေခၚေတြကို လြတ္လပ္ေသာေစ်းကြက္ဆိုင္ရာ ေဘာဂေဗဒပညာရွင္မ်ားျဖစ္တဲ့ Friedrich Hayek နဲ႕ Milton Friedman တို႕ရဲ႕ စာမ်ားမွာ ေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းျဖစ္စဥ္ အားေကာင္းလာမွဳနဲ႕ အတူ နီယိုလီဘရယ္၀ါဒက တကမၻာလံုးကို ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားခဲ့ပါတယ္။
(၁၀) အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ
အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ ဆိုတာက တိုင္းျပည္တခု (သို႕မဟုတ္) လူမ်ိဳးတစုက သူတိုရဲ႕ identity နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ စုေပါင္းခံစားလက္ခံထားမွဳဆိုင္ရာ သေဘာတရား ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒီေတြက တိုင္းႏိုင္ငံတခုကို ႏိုင္ငံေရးတရား၀င္မွဳ အေပၚမွာ မူတည္ျပီး တည္ေထာင္ၾကပါတယ္။ ဒီတိုင္းႏိုင္ငံထဲမွာ ေနထိုင္သူေတြဟာ လူမ်ိဳးစု၊ လူထုလူတန္းစား၊ ဘာသာေရး စတာေတြမွာ ကြဲျပားျခားနားမွဳေတြ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ သူတို႕ဘာသာသူတို႕ သက္ဆိုင္ရာတိုင္းႏိုင္ငံရဲ႕ လူမ်ိဳးအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားၾကပါတယ္။ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒဆိုင္ရာ ကနဦးသီအိုရီမ်ားက တိုင္းႏိုင္ငံအျဖစ္ တည္ရွိျခင္း နဲ႕ နယ္နိမိတ္ အပိုင္းအျခားရွိျခင္း စတာေတြကို ဦးစားေပးေျပာဆိုၾကေပမယ့္၊ ေမာ္ဒန္ သီအိုရီမ်ား ကေတာ့ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ၊ တိုင္းႏိုင္ငံဆိုတာေတြကို socially constructed phenomenon မ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားၾကပါတယ္။
နိဂံုး
ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီဆိုတဲ့ စကားလံုးဟာ အလြန္ရွဳပ္ေထြးျပီး၊ နယ္ပယ္ေပါင္းစံုက အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆိုခ်က္ေပါင္းစံု၊ အမ်ိဳးအစားေပါင္းစံု၊ အေတြးအေခၚေပါင္းစံုနဲ႕ ေရာစပ္ယွက္ႏြယ္ေနတဲ့ စကားလံုးတခု ျဖစ္ပါတယ္။ ကမၻာေပၚမွာရွိတဲ့ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ လူသားေတြဟာလဲ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ျငင္းခုန္ေဆြးေႏြးသူေတြက ေဆြးေႏြး၊ စစ္တိုက္သူေတြကတိုက္၊ လူသတ္သူေတြကသတ္၊ ေထာင္က်သူေတြကက်၊ ဖိႏွိပ္သူေတြက ဖိႏွိပ္နဲ႕ျဖစ္ေနၾကျပီး၊ ဘာမွန္းမသိနားမလည္ေပမယ့္ ဒီအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီရဲ႕ တစံုတရာသက္ေရာက္မွဳကို ခံစားရသူေတြကလဲ ရွိေနၾကပါတယ္။
ဒုတိယ ကမၻာစစ္ျပီးခ်ိန္နဲ႕ စစ္ေအးတိုက္ပြဲျပီးဆံုးသြားခ်ိန္မွာ ႏိုင္ငံေရးအိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီေတြ အဆံုးသတ္သြားျခင္း ရွိမရွိ ပညာရွင္မ်ားအၾကားက ေဆြးေႏြးျငင္းခုန္မွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္လဲ အဆံုးသတ္သြားတဲ့ အိုင္ဒီေရာ္ ေလာ္ဂ်ီေတြ ရွိသလို၊ အသစ္တဖန္ ထပ္မံေမြးဖြားလာတဲ့ အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီေတြကလဲ အမ်ားအျပား ရွိလာျပန္ပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ႏိုင္ငံေရး အိုင္ဒီေရာ္ေလာ္ဂ်ီ ဆိုတဲ့အရာဟာ ႏိုင္ငံေရး သီအိုရီနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးလက္ေတြ႕ က်င့္သံုးမွဳတို႕အၾကားက ေပါင္းကူးတံတား ျဖစ္တဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေရး သတၱ၀ါျဖစ္ေသာ လူသားေတြရဲ႕ ဘ၀ေတြနဲ႕ မည္သည့္အခါမွ ေ၀းကြာသြားမယ့္ အရာတခု မဟုတ္တာ ကေတာ့ မလြဲေသခ်ာပါပဲ။ ေဒါက္တာေက်ာ္ေဆြ
က်မ္ကိုးမ်ား
Albert, M. & Chris Spannos; 2006. “Parecon Today,” ZNet website, 27 Apr. 2006
Bakunin, M., (1990) Statism and Anarchy. New York: Cambridge University Press, 1990.
Beeson, M., 2009.“Developmental States in East Asia,” Asian Perspective, vol. 33, no. 2, 2009
Bello, W., 2009. “Capitalism’s Crisis and Our Response,” speech at the Conference on the Global Crisis, Berlin, 20 Mar. 2009
Bookchin, M., 2002. “The Communalist Project,” Harbinger, 1 Sep. 2002
Burke, E., 1987. Reflections on the Revolution in France. Indianapolis: Hackett.
Dahl, R., 1972. Polyarchy. New Haven, Conn.: Yale University Press.
Etzioni, A., 2006. “The Global Importance of Illiberal Moderates,” Cambridge Review of International Affairs, Sep. 2006
Francis, S., 2005. “The Return of the Repressed,” Occidental Quarterly, Fall 2005
Festenstein, M. and Kenny, M., eds., 2005. Political Ideologies. Oxford: Oxford University Press.
Fukuyama, F., (1992) The End of History and the Last Man. New York: Free Press.
Galston, W., 2010. “The Courage of Our Contradictions,” Democracy Journal, Winter 2010
Gates, B., 2008. “A New Approach to Capitalism in the 21st Century,” speech at the World Economic Forum, Davos, Switzerland, 24 Jan. 2008
Goodin, R. E., Pettit, P. and Pogge, T., 2007. A Companion to Contemporary Political Philosophy. Malden, Mass.; Oxford: Blackwell Publishing. Part II.
Hayek, F. A., (1994)The Road to Serfdom. Chicago: University of Chicago Press
Heywood, A., 2007. Political Ideologies: An Introduction. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Heywood, A., 2007. Politics. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Kymlicka, W., 2002. Contemporary Political Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
Nozick, R., (1977) Anarchy, State and Utopia. New York: Basic Books.
Peters, C., 1983. “A Neoliberal’s Manifesto,” Washington Monthly, May 1983
Reeves, R. & Collins, P., 2009. The Liberal Republic, Demos booklet (Britain)
Satin, M., 2007. “Is There an Invisible and Exceptionally Life-Loving Political Movement in Our Midst?,” Radical Middle online newsletter, Oct. 2007
Woods Jr., T., 2010. “The Right to Nullify This Government,” Human Events, 13 Jul. 2010
Yu, W., 2004. “Our Way: Building Socialism with Chinese Characteristics,” Political Affairs, Jan. 2004

မွတ္ခ်က္။     ။ အဆိုပါအခ်က္အလက္မ်ားသည္ ေဒါက္တာေက်ာ္ေဆြ facebook မွ စာေပသစၥာျဖင့္ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။